فضای منفی (negative space) که گاهی از آن با عنوان فضای سفید[1] نیز یاد می شود، مفهومی است که سال ها در شاخه های مختلف هنر از طراحی گرفته تا معماری و مجسمه سازی مورد استفاده قرار گرفته است. این مفهوم در عکاسی نیز استفاده می شود و کاربست آن می تواند یک عکس معمولی را به عکسی فوق العاده تبدیل کند. متاسفانه کمتر کسی مفهوم فضای منفی را به خوبی درک کرده و به آن توجه می کند، اما کمی تمرین در این زمینه نگاه شما به عکس هایتان را تغییر می دهد و به طور حتم باعث می شود ترکیب بندی بهتری داشته باشید.

فضای منفی چیست؟

به زبان ساده به فضای اطراف سوژه اصلی عکس، فضای منفی گفته می شود. سوژه اصلی خود به عنوان «فضای مثبت[2]» شناخته می شود. این تعریف قدری انتزاعی است؛ برای درک بهتر مفهوم فضای منفی به عکس زیر دقت کنید: خطوط انتقال برق، فضای مثبت و آسمان فضای منفی است.

در این عکس، آسمان فضای منفی اطراف سوژه اصلی را تشکیل می دهد. عکس: [Lee]

فضای منفی، سوژه اصلی را تعریف می کند و بر آن تاکید دارد. در واقع کارکرد فضای منفی این است که نگاه بیننده را به سمت سوژه اصلی هدایت کند. این فضا جایی برای «نفس کشیدن» فراهم می کند، به چشم مجالی برای  استراحت می دهد و از ایجاد آشفتگی در عکس جلوگیری می کند. همه این ها به یک ترکیب بندی بهتر کمک می‌کند.

فضای منفی در این عکس جایی برای تنفس باز کرده و نگاه مخاطب را به سمت سوژه اصلی هدایت می کند. عکس: [Ruben Alexander]

همه ما در مورد اشیائی که می بینیم، از پیش ذهنیتی داریم؛ اندازه آن ها، شکل آن ها، رنگ، بافت و غیره. متاسفانه این ذهنیت از اشیاء بر نحوه نگاه ما به صحنه ای که می بینیم تاثیرگذار است، بنابراین ممکن است عکس هایی را خلق کنیم که از دید ما عکس های خوبی به نظر برسند اما در واقعیت این‌گونه نباشد.  

نکته کلیدی در حل چنین مشکلی آن است که اشیاء موجود در صحنه را فراموش کرده و به جای آن بر فضاهای خالی بین یا اطراف آن ها تمرکز کنیم. این باعث می شود توجه بیشتری به ترکیب بندی داشته باشیم؛ در عین حال کمک می‌کند شکل ها و اندازه های اشیاء را دقیق تر ببینیم و سپس در مورد ترکیب بندی آن ها تصمیم گیری کنیم.

گاهی برای ایجاد توازن بین اشیاء، باید بر روی فضای خالی بین آن ها تمرکز کرد. عکس: [Joost J Bakker]

در قاب تصویر، ترکیب بندی را به گونه ای انجام دهید که فضاهای مثبت و منفی در کنار هم به حالت توازن و تعادل برسند. فضای منفی زمانی که به درستی استفاده شود، توازن و تعادلی طبیعی در برابر فضای مثبت ایجاد می کند. در استفاده از فضاهای خالی دست و دل باز باشید و فکر نکنید که حتما باید سوژه را دقیقا از یک گوشه تا گوشه دیگر قاب جا دهید.

یکی از شیوه های مناسب برای کسب مهارت در استفاده از فضای منفی آن است که هر از چندگاهی با استفاده از نرم افزار فتوشاپ عکس هایی که پیش از این گرفته اید را به صورت های مختلف کراپ[3] کنید و ببینید هر کراپ از عکس چه نتیجه ای در پی خواهد داشت و چه حسی به شما می دهد. این بهترین راه برای تمرین مهارت استفاده از فضای مثبت و منفی در عکس است. خواهید دید که تغییری کوچک در ترکیب بندی، تفاوتی بزرگ در تاثیرگذاری عکس ایجاد می کند.

عکس: [Extra Medium]

در این تصویر، سوژه با فضای سفید منفی احاطه شده است. این فضای منفی، نگاه بیننده را به سمت سوژه اصلی هدایت می کند. عکس: [Paco Calvino]

سوژه اصلی این عکس در هر ترکیب بندی غیر از این، کمتر مورد توجه قرار می گرفت، اما اکنون با قرار دادن آن در کنار یک فضای خالی بزرگ، به خوبی دیده می شود. عکس: [Angad Singh]

در این عکس، همراه شدن فضای منفی با فضای مثبت (شیر آتش نشانی) نتیجه بهتری را رقم زده است. عکس: [KayVee.INC]

به طور معمول عادت داریم در یک قاب تصویر تنها بر روی سوژه اصلی تمرکز کنیم و آن را در وسط قاب قرار دهیم؛ کمی زمان می برد تا در استفاده از فضای منفی مهارت پیدا کنیم اما خواهید دید استفاده از فضای منفی در کنار فضای مثبت، به تاثیرگذاری عکس می افزاید.